Địa lý Việt Nam

Địa hình



Địa hình tự nhiên Việt Nam





Việt Nam là một quốc gia nhiệt đới với những vùng đất thấp, đồi núi, nhiều cao nguyên với những cánh rừng rậm. Đất đai có thể dùng cho nông nghiệp chiếm chưa tới 20%. Đất nước bị chia thành miền núi, vùng đồng bằng sông Hồng ở phía bắc; và dãy Trường Sơn, Tây Nguyên, đồng bằng duyên hải miền trung, và đồng bằng sông Cửu Long ở phía nam.

[sửa] Đồng bằng sông Hồng


Bài chi tiết: Đồng bằng sông Hồng


Đồng bằng sông Hồng là một vùng hình tam giác, diện tích 15.000 km vuông, hơi nhỏ hơn nhưng lại đông dân hơn đồng bằng sông Cửu Long. Thời trước nó là một vịnh nhỏ của vịnh Bắc Bộ, dần dần nó được bồi đắp nhờ khối lượng phù sa lắng đọng khổng lồ của các con sông, thuộc hệ thống sông Hồng và hệ thống sông Thái Bình, qua hàng nghìn năm khiến mỗi năm lấn thêm ra biển khoảng một trăm mét. Đây là nơi sinh sống của tổ tiên người Việt. Trước năm 1975, đồng bằng sông Hồng chiếm 70% sản lượng nông nghiệp và 80% sản lượng công nghiệp miền bắc Việt Nam.

Châu thổ sông Hồng nhìn từ vệ tinh





Sông Hồng, bắt nguồn từ tỉnh Vân Nam ở Trung Quốc, dài khoảng 1.200 km. Hai hợp lưu là sông Lô và sông Đà cùng góp phần vào tổng lưu lượng hàng năm trung bình lên tới 500 triệu mét khối mỗi giây. Con số này có thể tăng lên gấp 60 lần vào mùa mưa. Vùng châu thổ dựa lưng vào vùng trung du và thượng du núi non. Cao độ của vùng châu thổ chỉ khoảng hơn ba mét so với mực nước biển, thậm chí đa phần chỉ là một mét hay còn thấp hơn nữa. Vì là đất thấp nên châu thổ hay bị lũ lụt;
ở một số nơi mức nước lụt đã từng dâng ngập làng mạc dưới 14 mét nước.
Qua nhiều thế kỷ, việc phòng lụt đã trở thành một công việc gắn liền
với văn hoá và kinh tế của vùng. Hệ thống đê điều và kênh mương rộng lớn đã được xây dựng để chứa nước sông Hồng và để tưới tiêu cho vùng châu thổ giàu lúa gạo
này cùng để tháo nước khi bị lụt. Hệ thống này sau nhiều thế hệ đã góp
phần duy trì mật độ dân số cao ở đồng bằng sông Hồng và làm tăng gấp
đôi diện tích có thể canh tác lúa nước ở đây.

[sửa] Miền núi và trung du



Ruộng bậc thang ở Lào Cai





Phía Đông Bắc, Tây Bắc và Tây Việt Nam là vùng miền núi và trung du bao gồm nhiều dãy núi, khối núi, cao nguyên và các đồi. Đây là nơi sinh sống của nhiều nhóm dân tộc thiểu số. Những dãy núi lớn ở đây là Hoàng Liên Sơn, Trường Sơn. Nhiều ngọn núi có độ cao trên 2.000 mét, trong đó Phan Xi Păng là ngọn cao nhất, lên tới 3.143 mét. Ở vùng Đông Bắc và miền Trung, nhiều dãy núi chạy ra biển, tạo thành những cảnh quan tự nhiên tráng lệ.

[sửa] Tây Nguyên


Bài chi tiết: Tây Nguyên


Ở Nam Trung Bộ Việt Nam có một hệ thống cao nguyên ở phía Tây dãy núi Trường Sơn được gọi là Tây Nguyên rộng gần 51.800 km vuông. Ở đây có những đỉnh núi lởm chởm, những khu rừng rộng và đất đai phì nhiêu. Tổng cộng diện tích năm vùng cao nguyên phẳng đất bazan trải dải qua các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Kon Tum và Lâm Đồng, lên tới 16% diện tích đất canh tác và 22% diện tích rừng cả nước. Trong Chiến tranh Việt Nam, cao nguyên miền trung và dãy Trường Sơn là những vùng có vị trí chiến lược quan trọng, không chỉ chi phối miền nam Việt Nam mà cả phần phía nam lục địa Đông Dương. Từ năm 1975, các cao nguyên là nơi cung cấp đất đai cho dân di cư từ những vùng đồng bằng thấp quá đông đúc.

Đồng bằng ven biển


Bài chi tiết: Đồng bằng duyên hải miền Trung



Đèo Hải Vân, một mạch của dãy Trường Sơn lan ra tận biển





Những vùng đồng bằng thấp và phẳng ven biển trải dài từ phía nam đồng bằng sông Hồng tới châu thổ sông Cửu Long.
Ở phía đất liền, dãy Trường Sơn mọc dựng đứng trên bờ biển, các mũi của
nó ở nhiều chỗ chạy xiên ra biển. Nói chung mảnh đất ven biển khá mầu
mỡ và được canh tác dày đặc.

[sửa] Đồng bằng sông Cửu Long


Bài chi tiết: Đồng bằng sông Cửu Long


Đồng bằng sông Cửu Long, với diện tích 40.000 km vuông, là một đồng bằng thấp. Mọi vị trí trên đồng bằng này không cao hơn ba mét so với mực nước biển. Đồng bằng bị chia cắt dọc ngang bởi nhiều con kênh và các con sông. Con sông mang nặng phù sa
trên mọi nhánh chằng chịt của nó làm cho đồng bằng hàng năm tiến thêm
về phía biển 60 đến 80 mét. Các con sông bồi đắp nên đồng bằng này
thuộc hệ thống sông Cửu Long và hệ thống sông Đồng Nai. Một nguồn thông tin chính thức của Việt Nam ước tính rằng khối lượng phù sa lắng động hàng năm là khoảng một tỷ mét khối, hay gần gấp 13 lần khối lượng phù sa lắng đọng của sông Hồng. Khoảng 10.000 km vuông đồng bằng hiện được dùng cho canh tác lúa gạo, biến đây trở thành một trong những vùng sản xuất lúa gạo lớn trên thế giới. Mũi phía nam, được gọi là mũi Cà Mau, hay mũi Bãi Bung, là nơi có mật độ rừng rậm cao và các đầm lầy đước.

làng quê ở Cái Mơn - Bến Tre





Sông Cửu Long, dài 4.220 km, là một trong 12 con sông lớn nhất trên thế giới. Bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng, nó chảy qua vùng Tây Tạng và Vân Nam ở Trung Quốc, tạo nên biên giới giữa Lào và Myanma cũng như giữa Lào và Thái Lan, sau khi chảy qua Phnôm Pênh, nó chia thành hai nhánh là Tiền Giang và Hậu Giang rồi tiếp tục chảy qua Campuchia và vùng châu thổ sông Cửu Long trước khi đổ ra biển qua chín đường nhánh, được gọi là Cửu Long (chín con rồng). Con sông mang nhiều phù sa và tàu bè có thể đi từ ngoài biển qua trên con sông nông này đến tận Kompong Chàm ở Campuchia. Một nhánh phụ từ hồ Tonlé Sap chảy hợp vào với con sông ở Phnôm Pênh, đây là một hồ nước ngọt
nông, đóng vai trò một hồ chứa tự nhiên làm ổn định dòng chảy ở hạ lưu
sông Cửu Long. Khi con sông ở thời kỳ lũ, vùng đồng bằng cửa sông không
thể thoát kịp lượng nước khổng lồ của nó. Nước lũ chảy ngược vào hồ
Tonlé Sap, làm cho hồ ngập tràn và mở rộng ra đến 10.000 km vuông. Khi
nước lũ rút đi, nước từ hồ lại tiếp tục chảy ra biển. Hiệu ứng này làm
giảm đáng kể sự nguy hiểm của những đợt lũ lụt nguy hại ở đồng bằng
Sông Cửu Long, nơi lũ lụt khiến cho những cánh đồng lúa hàng năm bị
chìm ngập sâu từ một đến hai mét nước.

Các miền tự nhiên


Lãnh thổ Việt Nam phần trên đất liền gồm ba miền tự nhiên (có những
đặc điểm địa hình, động thực vật, khí hậu chung trong miền), đó là:
Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ; Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ; Miền Nam
Trung Bộ và Nam Bộ.

• Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ là miền nằm phía Bắc của sông Hồng và tới tận phía Nam của Ninh Bình. Miền này lại được chia thành ba khu tự nhiên là khu Việt Bắc, khu Đông Bắc và khu đồng bằng Bắc Bộ.
  

Đặc điểm cơ bản của vùng này là: có quan hệ mật thiết với Hoa Nam
(Trung Quốc) về mặt địa chất - kiến tạo và chịu ảnh hưởng mạnh nhất của
gió mùa Đông Bắc.
Địa hình chủ yếu là đồi núi thấp với độ cao trung bình 600m. Hướng
vòng cung của các dãy núi và các thung lũng sông là nét nổi bật trong
cấu trúc sơn văn của miền. Địa hình cacxtơ khá phổ biến. Hướng nghiêng
chung là tây bắc - đông nam với các bề mặt địa hình thấp dần ra biển và
sự hợp lưu của các dòng sông lớn khiến cho đồng bằng mở rộng.
Địa hình bờ biển đa dạng: nơi thấp phẳng, nơi nhiều vịnh, đảo, quần
đảo. Vùng biển nông, tuy nhiên vẫn có vịnh nước sâu thuận lợi cho phát
triển kinh tế biển.
Tài nguyên khoáng sản: giàu than, sắt, thiếc, vonfram, chì, bạc,
kẽm, vật liệu xây dựng,... Vùng thềm lục địa Bắc Bộ có bể dầu khí sông
Hồng.
Sự xâm nhập mạnh của gió mùa Đông Bắc tạo nên một mùa đông lạnh. Đặc
điểm này được thể hiện ở sự hạ thấp đai cao cận nhiệt đới (có nhiều
loài cây phương Bắc) và sự thay đổi cảnh qua thiên nhiên theo mùa.
Sự bất thường của nhịp điệu mùa khí hậu, của dòng chảy sông ngòi và
tính bất ổn cao của thời tiết là những trở ngại lớn của vùng.

• Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ là phần phía Nam của sông Hồng tới phía Bắc dãy núi Bạch Mã. Miền này cũng chia làm ba khu, gồm khu Hoàng Liên Sơn, khu Tây Bắc và khu Hòa Bình-Bắc Trung Bộ.
  

• Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ là phần phía Nam dãy núi Bạch Mã.
  

[sửa] Khí hậu


Bài chi tiết: Khí hậu Việt Nam



Bão Lingling bên ngoài bờ biển Việt Nam năm 2001





Việt Nam có khí hậu nhiệt đới gió mùa, độ ẩm tương đối trung bình 84% cả năm. Tuy nhiên, vì có sự khác biệt về vĩ độ và sự khác biệt địa hình nên khí hậu có khuynh hướng khác biệt nhau khá rõ nét theo từng vùng. Trong mùa đông hay mùa khô, khoảng từ tháng 11 đến tháng 4, gió mùa thường thổi từ phía đông bắc dọc theo bờ biển Trung Quốc, qua vịnh Bắc Bộ, mang theo nhiều hơi ẩm; vì vậy ở đa số các vùng việc phân biệt mùa đông là mùa khô chỉ là khi đem nó so sánh với mùa mưa hay mùa hè. Trong thời gian gió mùa tây nam mùa hè, xảy ra từ tháng 5 đến tháng 10, không khí nóng từ sa mạc Gobi phát triển xa về phía bắc, khiến không khí ẩm từ biển tràn vào trong đất liền gây nên mưa nhiều.
Lượng mưa hàng năm ở mọi vùng đều lớn dao động từ 120 đến 300 xentimét, và ở một số nơi có thể gây lên lũ. Gần 90% lượng mưa đổ xuống vào mùa hè. Nhiệt độ trung bình hàng năm ở đồng bằng nói chung hơi cao hơn so với vùng núi và cao nguyên. Dao động nhiệt độ từ mức thấp nhất là 5°C từ tháng 12 đến tháng 1,
tháng lạnh nhất, cho tới hơn 37°C vào tháng 4, tháng nóng nhất. Sự phân
chia mùa ở nửa phía bắc rõ rệt hơn nửa phía nam, nơi mà chỉ ngoại trừ
vùng cao nguyên, nhiệt độ mùa chỉ chênh lệch vài độ, thường trong
khoảng 21-28°C.