VĂN HÓA VIỆT NAM

Văn hóa Việt Nam, hay nói riêng là văn hóa của dân tộc Kinh mà đã có nguồn gốc tại miền bắc Việt Nam, là một trong những nền văn hóa lâu đời nhất ở trong khu vực Thái Bình Dương. Mặc dù như vậy, nhưng qua ảnh hưởng lớn của Trung Hoa, văn hóa Việt Nam đã lập ra rất nhiều đặc điểm gần giống với những dân tộc của miền Đông Á, và khác những nước ở khu Thái Bình Dương (như là Campuchia, Lào và Thái Lan) mà đã chịu một phần lớn ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ.
Nhưng tuy là ảnh hưởng Trung Hoa được coi là ảnh hưởng lớn nhất của một nước ngoài trên nền văn hóa cổ truyền Việt Nam, dân tộc Kinh
đã vẫn giữ gìn được rất nhiều nét văn hóa riêng của mình, mà cho tới
ngày hôm nay những phong tục riêng đó vẫn quan trọng vô cùng trong đời
sống của người Việt.
Có nhiều nhà viết sử cho rằng là trước khi ảnh hưởng bởi văn hóa Trung Hoa, Văn hóa Đông Sơn
có gốc ở miền bắc Việt Nam (mà cũng đã phát triển mạnh ở những nước
khác ở khu Thái Bình Dương) là phần đầu của lịch sử Việt Nam.
Có thể nói chung văn hóa của Việt Nam là một pha trộn đặc biệt giữa
nhiều những văn hóa cổ xưa cùng với văn hóa bản xứ của người Việt,
ngoài ảnh hưởng lớn nhất của Trung Hoa cũng có ảnh hưởng rất nhỏ hơn
của văn hóa Ấn Độ, Chàm, và sau này ảnh hưởng lớn của văn hóa phương tây (Pháp, Nga, Mỹ).

Đất nước



Chùa Thiên Mụ ở Huế, Viẹt Nam

Văn hóa Việt Nam đặc biệt là văn hóa miền Bắc rất đa dạng. Nó được
đúc kết qua hàng ngàn năm lịch sử. Các phong tục như tục nhuộm răng, ăn trầu, các lễ hội như: lễ hội Chùa Hương, giỗ tổ Hùng Vương, hội Lim,
hội xuống đồng của người Tày. Ở các dân tộc miền núi có ngày hội tình
yêu, đến mỗi dịp Xuân về những đôi trai gái tập trung lại họ chơi các
trò chơi như ném Còn, hát Đối...

Tổ chức cộng đồng

Cộng đồng người Việt được tổ chức theo các đơn vị cơ bản là làng.
Làng là một tổ chức khá khép kín. Làng thường có đình làng là nơi thờ
cúng các vị thành hoàng và hội họp dân làng, nơi tổ chức các lễ hội
quan trọng. Làng được bao bọc bởi lũy tre làng và có cổng làng, trong
làng còn có cây đa, có thể có chùa. Những người đứng đầu làng được mọi người tôn kính, thường là những người già cả, người có tiền. Làng
thường có những luật tục. Làng biểu hiện tất cả những nét tốt đẹp cũng
như không hay của văn hóa Việt Nam thời phong kiến.
Đơn vị xã hội nhỏ hơn làng là các gia đình. Khác với người phương
Tây, gia đình ở Việt Nam được hiểu là một gia đình lớn, gồm có nhiều
thế hệ có quan hệ máu mủ ruột thịt cùng chung sống. Gia đình được tổ
chức theo thứ bậc chặt chẽ, người dưới phải có hiếu và kính trọng người
trên, người trên có nghĩa vụ phải chăm lo dạy dỗ con cháu nên người.

Văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên

Vì nền tảng văn hóa là nông nghiệp nên người Việt có quan niệm ứng
xử hài hòa với thiên nhiên. Kinh thành Huế được xây dựng theo quan niệm hòa hợp với cảnh quan xung quanh.
Người Việt có hiểu biết lớn về thiên nhiên, đặc biệt là về điều kiện
tự nhiên thích hợp cho nông nghiệp. Người Việt có nhiều kinh nghiệm
trong việc chống chọi với thiên nhiên để phát triển nông nghiệp, điển
hình là".
Trong bất cứ một môi trường nào, con người đều chịu ảnh hưởng, chi
phối bởi điều kiện tự nhiên, môi trường sống và điều kiện sinh hoạt Tuy
nhiên, trong hoàn cảnh đó, con người không thể chống lại nó, cải tạo nó
một cách thuần thuc mà phải thích nghi vớ môi trường sống để điều hòa
nhịp sống của mình. Với môi trường tự nhiên đắp đê phòng lũ lụt được
phản ánh rõ nét trong truyện cổ tích "Sơn Tinh, Thủy Tinh, không chỉ
con người Việt Nam, mà hầu như tất cả các cộng đồng dân tộc quốc gia
trên thế giới đều phải tìm hiểu, lựa chọn thích nghi để tồn tại. Và quá
trình đó đã nảy sinh những yếu tó văn hóa mà ta gọi là " văn hoá ứng xử
với môi trường tự nhiên". Và những yếu tố văn hóa đó đã thể hiện rất rõ
trong sinh hoạt của con người.
Đó là việc con người đã sử dụng những sản phẩm của tự nhiên như: tre
nứa, gỗ lạt, mây tre măng trúc để làm nhà, thức ăn, thức uống khai thác
ở sông suối, đánh bắt ở biển để chế biến thức ăn trong bữa ăn. Đặc
biệt, có những sản vật nổi tiếng được chế biến từ cá, tôm, canh cua....
Trong kiến trúc nhà cửa: con người đã biết nhắm hướng nhà, hướng
đất, tránh hướng gió độc, đón lấy hướng mắt trời, hay xây dựng nhà cửa
gần sông suối để tiện nước sinh hoạt, trồng trọt.
Một điểm đăc biệt trong kiến trúc nhà cửa, là các kiến trúc đều
thuận theo thuật phong thủy. Đó là sự hài hòa giữa thế đất, thế núi,
nguồn nước...Điều này thể hiện rất rõ trong kiến trúc kinh thành như
thành Thăng Long, thành nhà Hồ, kinh thành Huế...hay trong thuyết tam
tài của người dân là : "thiên - địa - nhân".
Văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên của con người còn được thể
hiện trong cách ăn mặc của người dân. Đó là cách ứng xử mùa nào thức
nấy, mùa hè mặc chất liệu vải mát, mùa đông màu áo chất liệu vải giữ
nhiệt...
Hay trong kinh nghiệm sản xuất, trị thủy. Dự báo thời tiết, mùa nào
thì nên trồng cây nào cho thích hợp... Tuy nhiên, hiện nay, do môi
trường cơ chế thị trường, con người đã xâm hại tự nhiên quá lớn, để rồi
tự nhận lãnh hậu quả là những trận lũ lụt khủng khiếp, động đất, sóng
thần... Vì thế, để được thiên nhiên giúp đỡ, mọi người hãy tự nhận thức
sự cần thiết của môi trường tự nhiên, hãy bảo vệ và xây dựng để môi
trtường ngày càng tốt đẹp hơn.

Văn hóa ứng xử với môi trường xã hội

Người Việt Nam ngay từ nhỏ đã được dạy dỗ theo các chuẩn mực đạo đức của dân tộc và của đạo Khổng, trong đó chú trọng việc tu thân dưỡng tính, lấy chữ Nhân làm trọng, kính trên nhường dưới, luôn rèn luyện để có thể cống hiến thật nhiều cho đất nước và chăm lo cho gia đình. Đến thời hiện đại, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nâng các quan điểm đạo đức xa xưa lên một tầm cao mới, với các lời căn dặn như: "Trung với nước, hiếu với dân" (ngày xưa là "Trung quân ái quốc").
Người Việt Nam có tinh thần "tôn sư trọng đạo". Người Việt xem cha
mẹ có công sinh thành ra mình, còn thầy cô có công dưỡng dục mình nên
người: "Mùng một Tết cha, mùng hai Tết chú, mồng ba Tết thầy". Những
nghề nghiệp được tôn phong bằng chữ "sư" (thầy) là những nghề nghiệp
được người Việt tôn kính: võ sư, thầy thuốc...Việt Nam có Ngày nhà giáo
Việt Nam 20/11.
Việt Nam thời phong kiến "trọng nam khinh nữ", điều này gây nhiều bất hạnh cho người phụ nữ
Phụ nữ phải thực hiện "tam tòng tứ đức". Sau khi lập nước năm 1945,
Chính phủ công nhận chính thức quyền bình đẳng nam nữ. Hồ Chí Minh viết tặng chị em phụ nữ 8 chữ vàng "anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm
đang".và câu danh ngôn "trên bước đường thành công không có dấu chân kẻ lười biếng".

Xã hội

• Nông nghiệp
  

Khoảng 70% người Việt Nam hiện sống tại các vùng nông nghiệp, và mặc
dầu nhiều vùng đang bị ảnh hưởng bởi quá trình đô thị hóa và toàn cầu
hoá, các phong tục nông nghiệp và các truyền thống hiện vẫn đóng một
vai trò mạnh mẽ trong việc hình thành văn hóa Việt Nam. Trên tổng số
dân 83.535.576 sẽ có 66.828.460 người sống ở các vùng nông thôn và
16.707.115 người sống ở các vùng đô thị. Trong tương lai không xa nữa,
với tốc độ đô thị hóa và hoàn cảnh đất nước hội nhập WTO thì các đô thị
mới sẽ mọc lên, vùng nông thôn được thu hẹp lại, kéo theo là đời sống
nhân dân tăng cao.

• Tổ chức
  

Nói về các thuật ngữ phản ánh các mức độ tổ chức xã hội, hai đơn vị quan trọng nhất là làng và nước. Người Việt thường nói rằng làng liên quan chặt chẽ với nước. Các đơn vị tổ chức trung gian như huyện và tỉnh có nhiều tầm quan trọng thấp hơn.

Trong quá khứ

• Quan hệ dòng tộc:
  

Ở nước Việt Nam nông nghiệp, quan hệ dòng tộc đóng một vai trò quan
trọng. Nếu có thể nói rằng các nền văn hóa Phương Tây coi trọng chủ
nghĩa cá nhân, thì cũng có thể nói rằng các nền văn hóa Phương Đông coi
trọng những vai trò gia đình và dòng họ. So sánh với văn hóa Phương
Tây, văn hóa Trung Quốc
đề cao gia đình hơn dòng họ trong khi văn hóa Việt Nam đề cao dòng họ
hơn gia đình. Mỗi dòng họ có một trưởng họ, nhà thờ họ và những ngày
giỗ họ.
Đa số dân cư có liên hệ với nhau về huyết thống. Sự thực này hiện
vẫn còn có thể bắt gặp trong những tên làng ví dụ Đặng Xá (làng của
người họ Đặng), Châu Xá, Lê Xá,... vân vân. Ở Tây Nguyên
truyền thống nhiều gia đình thuộc một họ ở chung với nhau trong những
ngôi nhà dài hiện vẫn phổ biến. Ở đa số các vùng nông nghiệp hiện nay ở
Việt Nam vẫn còn thấy ba tới bốn thế hệ sống dưới cùng mái nhà.
Bởi vì quan hệ dòng tộc đóng vai trò quan trọng trong xã hội nên có
một hệ thống quan hệ thứ bậc rất phức tạp. Trong xã hội Việt Nam, có
chín kiểu quan hệ họ hàng gần xa riêng biệt (cửu tộc).
Hầu như mọi ngày giỗ và các ngày lễ bên trong một họ đều tuân thủ
các nguyên tắc thế hệ. Những người trẻ tuổi có thể có vị trí cao hơn
theo cấp bậc triều đình so với người lớn tuổi nhưng vẫn phải tôn trọng
người lớn tuổi kia.

• Địa lý
  
• Nghề nghiệp
  
• Gia trưởng
  
• Hành chính
  

Ở thời hiện đại



Ẩm thực


Bài chi tiết: Ẩm thực Việt Nam


Ẩm thực Việt Nam dựa chủ yếu trên gạo, tương và nước mắm. Mùi vị đặc trưng của nó là ngọt, cay, và rất nhiều loại rau thơm khác.
Món ăn cơ bản trên mâm cơm hằng ngày là: canh, mặn và món xào.
Việt Nam cũng có nhiều kiểu mì. Các vùng khác nhau sáng tạo ra các
kiểu mì khác nhau, về hình dạng, mùi vị, màu sắc vân vân. Một trong
những món mì nổi tiếng nhất là Phở, gồm các sợi bánh phở và nước dùng,
thịt bò, thịt gà. Món này có nguồn gốc từ miền bắc Việt Nam.
Miền trung Việt Nam cũng nổi tiếng với nhiều món ẩm thực ngon miệng và có những hương vị rất riêng.





Áo dài ngũ thân





Trang phục Việt Nam rất đa dạng. Ở thời phong kiến, có những quy
định khắt khe về cách ăn mặc. Dân thường không được phép mặc đồ nhuộm
bất kỳ màu gì ngoài đen, nâu hay trắng. Quần áo của người dân hầu hết
rất là tầm thường và đơn sơ, đễ hợp với số phận trong xã hội (ngoài
những dịp lể quan trọng hoạc đắm cưới vân vân).
Một trong những y phục cổ xưa nhất mà đã được phụ nữ bình dân mặc từ xưa đến đầu thế kỷ 20 là bộ Áo tứ thân. Có nhiều nhà nghiên cứu cho rằng là Áo tứ thân có thể đã ra đời từ thế kỷ 12.
Vào thế kỷ 18,
người bình dân ở hết 3 vùng chính Việt Nam đã bắt đầu mặc bộ đồ pijama
đơn sơ (có thể có nguồn gốc ở miền nam), được gọi là áo cánh ở miền bắc
và Áo bà ba
ở miền nam. Khăn trùm đầu của họ là một mảnh vải đơn giản quấn quanh
đầu và đồ đi dưới chân chỉ là một đôi guốc. Những dịp trọng đại đàn ông
mặc hai thứ đồ truyền thống là áo dài có xẻ hai bên, và một khăn xếp,
thường màu đen hay xám và được làm bằng vải bông hay tơ tằm.
Trang phục của cung đình, khác biệt hẳn từ trang phục đơn sơ của
nông dân, rất rắc rối và gồm cố tới bao chục kiểu áo khác nhau đễ hộp
với mổi hoàn cảnh và nghi lễ. Chỉ riêng nhà vua được quyền mặc đồ màu
vàng, quan lại mặc đồ đỏ hay màu tía. Còn làm rắc rối hơn là mổi triều
đại có thể thích thú hoặc không thích kiểu áo hòang gia của triều đại
trước, chính vì vậy thời trang ở trong cung đình nhiều lúc thay đổi với
mổi triều đại.
Trang phục truyền thống Việt Nam mà được quí nhất ngày nay là chiếc
"Áo Dài", thường được mặc trong những dịp đặc biệt như cưới hỏi,tang tế
v.v. Trang phục này có thể là đã có nguồn gốc từ thế kỷ 18 hoạc ở trong cung đình Huế.
Từ lúc đó, Áo dài đã trải qua bao nhiêu sự phát triển, từ bộ áo ngũ
thân rất rộng và không bó vào người như Áo dài hiện nay, cho tới bao
nhiêu cải tiến khác nhau để hợp với những thay đổi trong thế giới thời
trang. Cũng có người cho rằng Áo tứ thân mới là Áo dài đầu tiên, đã
được biến thành Áo ngũ thân và cuối cùng mới thành chiếc Áo dài mình có
hôm nay.
Áo dài trắng đã trở thành bắt buộc tại nhiều trường cấp ba Việt Nam.
Các giáo viên nữ mặc Áo Dài mọi buổi lên lớp. Một số nữ nhân viên văn
phòng như tiếp tân, thư ký, hướng dẫn viên du lịch cũng mặc Áo dài khi
làm việc. Và theo đánh gia của một tờ báo của Nhật thi dường như chỉ có
dáng của người con gái Việt Nam là mặc áo dài đẹp nhất Vì sự phổ biến
của nó, áo dài đã trở thành biểu tượng quốc gia, đại diện cho các giá
trị văn hóa Việt Nam.
Trong đời sống hàng ngày, kiểu ăn mặc truyền thống viên nay hiện đã
theo phong cách phương tây. Trang phục truyền thống chỉ được mặc trong
những dịp đặc biệt. Phụ nữ có thể không mặc váy và cả hai giới hiếm khi
mặc các loại quần sóc.

Tôn giáo


Tôn giáo chủ yếu ở Việt Nam là Tam Giáo đặc trưng bởi sự phức tạp pha trộn tôn giáo ở vùng Đông Á giữa Phật giáo Đại thừa, Khổng giáo và Đạo giáo là các tôn giáo ngoại nhập. Ngoài các tôn giáo trên, còn có hai tôn giáo Cao Đài và Hoà Hảo- là các tôn giáo nội sinh.
Các cộng đồng thiểu số Thiên chúa giáo chiếm khoảng 8% và đa số theo Thiên chúa giáo La Mã, nhưng có một thiểu số nhỏ gồm những nhóm Tin Lành mới về sau này. Những nhà thờ Tin lành lớn nhất là Nhà thờ phúc âm Việt Nam và Nhà thờ phúc âm Degar.
Một tập hợp lẫn lộn dòng Hồi giáo Sunni và Hồi giáo Bashi đã bản địa hóa cũng được thi hành tín ngưỡng phần lớn bên trong dân tộc thiểu số Chàm, nhưng cũng có một số người thiểu số Việt Nam theo Đạo Hồi ở phía tây nam.